به گزارش بازتاب رسانه ، شهرهای بزرگ امروز فقط زیر فشار ترافیک، کمبود فضا و مصرف انرژی نیستند؛ یک دشمن آرام و بیصدا هم هر روز در حال جویدن استخوانهای معماری شهری است: آلودگی هوا.این آلودگی نه فقط ریهها را تخریب میکند، بلکه پوسته شهر را نیز میفرساید؛ آرام، تدریجی و چنان نامحسوس که اغلب تا زمان خسارت جدی، کسی آن را نمیبیند. نماهای سنگی تیره میشوند، سطوح فلزی کدر میگردند، بتن ترکهای ریز برمیدارد و پوششهای رنگی لایهلایه میشوند. این همان «فرسایش خاموش» است
رابطه مستقیم آلودگی هوا و تخریب مصالح
فقط معلق نیستندو تبدیل به رسوبات اسیدی و خورنده می شوند .نتیجه این است که مصالح pm2.5 ،pm10 مختلف، بسته به جنسشان، دچار واکنشهای متفاوت اما همگی مخرب میشوند: سنگهای آهکی: سولفاته میشوند، ترک میخورند و پوستهپوسته میشوند. فلزات: با گازهای وارد واکنش شده و دچار خوردگی میشوند. بتن و سیمان: سطحشان زبر و آسیبپذیر میشود. نمای شیشهای: شفافیتشان کم میشود, لکههای دائمی ایجاد میشود. رنگ و پوششهای پلیمری: چسبندگیشان از بین میرود. اینها در کنار هم چهره شهر را پیرتر، کثیفتر و ناپایدارتر میکنند.
چرا نماهای شهرهای ایران سریعتر تخریب میشوند؟
کلانشهرهای ایران، بهویژه تهران، شرایطی دارند که سرعت تخریب را چند برابر میکند: . غلظت بالای آلایندههای ناشی از خودرو . وارونگی دمایی که باعث حبس آلودگی در لایههای پایین هوا میشود . رطوبت شبانه شهرهای بزرگ که رسوبات را فعالتر میکند . استفاده زیاد از سنگهای آهکی (تراورتن) که نسبت به آلودگی بسیار حساساند . خیابانهای عمیق و بافتهای متراکم که تهویه طبیعی ندارند
همه این عوامل باعث میشوند رسوبات آلودگی روی نماها لایهلایه تثبیت شوند.معماری در برابر آلودگی؛ وقتی فرم و مصالح به خط مقدم میروندمعماری امروز نمیتواند نسبت به آلودگی هوا بیتفاوت باشد. ساختمان باید بتواند خود را با شرایط سخت اقلیمی سازگار کند.
انتخاب مصالح مقاوم در برابر آلایندهها
سنگهای سخت مانند گرانیت
پوششهای نانوساختار (فوتوکاتالیست)
بتن خودتمیزشونده
فلزات مقاومسازیشده
طراحی صحیح فرم نما
طراحی باید طوری باشد که:
آلودگی کمتر روی سطوح بنشیند
آب باران بهصورت طبیعی رسوبات را بشوید
شکست باد به کاهش تجمع ذرات کمک کند
سطوح عمودی زیاد و حفرهدار باعث توقف آلودگی نشوند
استفاده از پوششهای سبز عمودی
گیاهان نقش سپر زیستی دارند و علاوهبر زیبایی، هم ذرات معلق را میگیرند و هم دمای نما را کنترل میکنند.
هزینههای پنهان فرسایش نما
بخش ناخوشایند این داستان آنجاست که: هزینه نگهداری و شستوشوی نما در شهرهای آلوده چند برابر میشود.تخریب سنگها باعث خطر ریزش و هزینههای حقوقی سنگین برای مالکان می شود کیفیت زیبایی شهری افت میکند و این بهطور مستقیم بر ارزش اقتصادی ملک و محله اثر میگذارد.مجموعههای عمومی (بیمارستانها، مدارس، ادارات) مجبور به تعویض دورهای نما میشوند.یعنی آلودگی هوا نهفقط سلامتی مردم، بلکه اقتصاد شهر را هم تخریب میکند.نمای ساختمان فقط یک پوسته نیست؛ چهره شهر و سند هویت معماری آن است.وقتی آلودگی هوا آن را میفرساید، یعنی شهر در برابر بحرانهای زیستمحیطی آسیبپذیرتر شده و توسعه شهری به مسیر اشتباه رفته.اگر سیاستگذاری شهری به سمت معماری بادپذیر، مصالح مقاوم، ضوابط نوین نما و توسعه سبز نرود، فرسایش خاموش هر سال بخش بیشتری از سرمایه و هویت شهری را از بین خواهد برد.معماری امروز باید به نقطهای برسد که نهفقط زیبایی، بلکه تابآوری در برابر آلودگی را هم طراحی کند؛ پوستهای که هم از شهر محافظت کند و هم خودش دوام بیاورد.فرسایش خاموش؛ وقتی شهر زیر لایهای از آلودگی پیر میشود
فرسایش نماها در کلانشهرهای ایران فقط یک «مشکل فنی» نیست؛ یک نشانه است. نشانهی شهری که بیشتر میسازد، اما کمتر نگه میدارد. شهری که آلودگی هوا روی آن رسوب میکند و کسی نمیپرسد این حجم آلودگی در طول سال چه بلایی سر مصالح، سرمایه و هویت شهری میآورد.
نویسنده : مهندس زهرا بیگینژاد- پژوهشگر در حوزه معماری و شهرسازی
